PRODUKCJA MONET KOLEKCJONERSKICH NA PRZYKŁADZIE MONET Z WIEDŹMINEM

PRODUKCJA MONET KOLEKCJONERSKICH NA PRZYKŁADZIE MONET Z WIEDŹMINEM

 Produkcja monet kolekcjonerskich jest procesem interesującym i skomplikowanym. Wymaga nowoczesnych sprzętów najwyższej jakości, odpowiednich kwalifikacji, umiejętności rysowania oraz...głowy pełnej pomysłów. W niniejszym tekście opisujemy etapy produkcji takich monet, bazując na produkcji monet z Wiedźminem.

 

1. Pomysł na monetę - wybór scen 

Pierwszym etapem jest sam pomysł na monetę. Niektórzy uważają, że to łatwe i przyjemne zadanie – nic bardziej mylnego. Pomysłodawca musi przewidzieć, jaki temat będzie interesujący dla kolekcjonerów nie tylko w danym momencie, ale również w przyszłości. Trzeba tutaj wykazać się znajomością rynku numizmatycznego, obecnych trendów, czy kierunków popkultury.
Kolejnym krokiem po wyborze tematu jest wybór konkretnych elementów monety. Pomysł musi być przemyślany również pod kątem specyfikacji i szczegółów – monety zwykle nie są duże, dlatego należy przewidzieć, jaki projekt może zostać umieszczony na rewersie, jak i awersie monety; czy wszystkie szczegóły będą dobrze widoczne, czy projekt jest możliwy do przeniesienia na kruszec.
W przypadku „Wiedźmina” w pierwszej kolejności wybraliśmy opowiadanie „Ostatnie Życzenie”, które stanowi wstęp do Sagi o Wiedźminie, co doskonale łączy się z wydaniem pierwszych monet z serii. Od twórcy Wiedźmina, Pana Andrzeja Sapkowskiego otrzymaliśmy wyłączne prawa do tego tematu, co udało się po wielu miesiącach rozmów i negocjacji. Z Panem Sapkowskim współpracuje się doskonale - to autor pełen pomysłów, który również był naszym konsultantem i doradcą, jeśli chodzi o wybór scen i wizerunków.
Wraz z Panem Sapkowskim musieliśmy wybrać jedną scenę na monetę 2 uncjową oraz 1 scenę na monetę 1 kilogramową. Zdecydowaliśmy się na sceny, które najlepiej pasują do nazwy opowiadania - rewers monety 2 uncjowej zdobi moment walki Białego Wilka i Yennefer z Dżinem, podczas którego bohater wypowiada swoje ostatnie życzenie do spełnienia. Z kolei rewers monety 1 kilogramowej przedstawia scenę na zamku w Cintrze, kiedy to Jeż z Erlenwaldu przychodzi po swoją „niespodziankę”, która została mu przeznaczona dzięki życzeniu sprzed laty. Przed podobnym dylematem staliśmy również podczas projektowania drugiej emisji monet, czyli "Miecz Przeznaczenia". W tym wypadku na monecie 2 uncjowej znalazła się scena dotarcia Ciri do Brokilonu, która przez fanów i znawców tematu uważana jest za jedną z najważniejszych w całej sadze. Z kolei na monecie 1 kilogramowej znalazły się sceny z poszukiwania smoka.  

Moneta z Wiedźminem 

 

2. Projekt monety 

Kiedy pomysł jest już gotowy, następuje jego realizacja, czyli zaprojektowanie wizerunków. W tym etapie rysownicy, graficy i animatorzy muszą przenieść pomysły zleceniodawcy na kartkę, a później do odpowiednich programów komputerowych. Etap ten jest pełen zmian, podczas których dopasowuje się kolejne elementy do siebie, sprawdza najlepszy możliwy układ.
Nasza mennica współpracuje m.in. ze świetną i uznaną projektantką monet – Beatą Kulesza-Damaziak, która jest plastykiem i historykiem sztuki. Projektuje i realizuje wszystkie nasze pomysły, wykazując się przy tym dużym profesjonalizmem. Z uwagi na zaufanie, jakim ją darzymy, zleciliśmy jej również zaprojektowanie wizerunków do naszych monet z Wiedźminem.
Kiedy Łukasz zadzwonił do mnie z propozycją narysowania serii monet o Wiedźminie, poczułam z jednej strony ogromną ekscytację pomysłem, z drugiej strony wiedziałam, że to ogromne wyzwanie. Mówimy przecież o zilustrowaniu bardzo znanego dzieła. W pierwszej monecie w serii, na małym krążku, trzeba było nie tylko streścić pierwszy tom cyklu, ale w pewnym sensie rozpocząć ilustrowaną opowieść, która będzie miała swoją ciągłość i logikę zgodną z książką.
Ten projekt nie jest po prostu sceną z książki. Rewers jest kompilacją scen: Jaskier traci głos, Biały Wilk walczy z Dżinem składając palce w znak Aard, Yennefer trzymająca kulę z pentagramem mierzy się z Dżinem.
Oczywiście poza samą ikonografią trzeba cały czas pamiętać o technologii. Projekt monety powstaje w komputerze i jest dwuwymiarowy, ale musi dać się przełożyć na trójwymiar, a potem dać się wybić. Moneta to nie papier. Wszystkiego nie przyjmie. Zbyt małe detale nie wyjdą w procesie kucia.” Beata Kulesza-Damaziak 

Moneta z Wiedźminem

 

3. Model 3D 

Po wykonaniu projektu awersu i rewersu należy stworzyć model 3D niezbędny do wykonania narzędzi do wybicia monety. Pierwsze współczesne mennice tworzyły model gipsowy. W dzisiejszych czasach model ten zastępowany jest obrazami 3D tworzonymi w specjalistycznym oprogramowaniu ArtCam, w skali 1:1.
Modelowanie 3D to twórcza i zarazem ciężka praca - cały model musi być odpowiedni technologicznie. Jest to jeden z najbardziej pracochłonnych etapów tworzenia monety. Podczas rzeźbienia trzeba uchwycić charakter, uzyskać z płaskiego projektu przestrzeń na dość małej wysokości nieprzekraczającej czasami 0,12mm. Na tym etapie ustala się wysokość reliefu, wielkość, szczegółowość i ostrość jego elementów. Monety z Wiedźminem posiadają wiele detali, a ich relief msięga 4 mm. W przypadku monet, jest to duża wartość.
W początkowej fazie pracy każdy szczegół musi zostać dokładnie obrysowany wektorem, by uzyskać jak największe odwzorowanie projektu. Kolejnym etapem jest już rzeźba 3D. Można to porównać do tradycyjnego rzeźbienia, z tą różnicą, że odbywa się to wirtualnie na ekranie monitora. Tu przydają się tablety graficzne. Rzeźbi się za pomocą piórka graficznego w czasie rzeczywistym. Obraca się, powiększa i modyfikuje model, dzięki czemu jesteśmy wstanie dokładnie przewidzieć efekt końcowy jaki powstanie na monecie. Taki gotowy model zostaje przeniesiony na specjalną elektrodę. 

Moneta z Wiedźminem

 

4. Narzędzia 

Do ostatecznego bicia monet potrzeba prawidłowo skomponowanych narzędzi. Jednym z nich jest elektroda. Po przeniesieniu na nią modelu 3D jest ona wykończona przez grawera, który niweluje niedoskonałości maszyny, zaistniałe podczas grawerowania. Całość pracy odbywa się pod mikroskopem, ze względu na niewielkie rozmiary detali. Po zakończonej pracy elektroda trafia do dalszej obróbki, gdzie podczas procesu drążenia uzyskujemy stempel.
Po przekazaniu modelu wykonuje się elektrodę.
Elektroda jest wykończona przez grawera który niweluje niedoskonałości maszyny zaistniałe podczas grawerowania. Po zakończonej pracy elektroda trafia do dalszej obróbki gdzie podczas procesu drążenia uzyskujemy stempel którym wybijane są monety.
Stempel to narzędzie, na którym widnieje obraz monety w negatywie. Stemple muszą charakteryzować się wysoką jakością i wytrzymałością na uderzenia; osiąga się to dzięki polerowaniu, pokrywaniu chromem i hartowaniu. Tak przygotowany stempel zostaje piaskowany i pokrywany warstwą utwardzającą, która zapobiega również przyklejaniu się kruszscu do stempla podczas tłoczenia.
Do produkcji monety potrzebne są jeszcze krążki wykonane z czystego kruszcu. Poddaje się je ręcznemu lub automatycznemu myciu i polerowaniu, trwającemu kilka godzin. Skutkuje to usunięciem różnych swad i przebarwień, które mogłyby obniżyć wartość gotowej monety. „Wiedźmin” został wybity z krążków zrobionych z czystego srebra najwyższej próby 999. 

 

5. Wybijanie monet 

Kiedy stemple i krążki są gotowe, można zacząć etap wybijania monet. Jest to proces automatyczny, który wymaga jednak dużej uwagi i kontroli. Monety kolekcjonerskie cechują się dużą szczegółowością i różnorodnością, dlatego każdy egzemplarz musi być wybity idealnie. Monety z Wiedźminem zostały wybite w najbardziej rozwiniętej technologicznie mennicy w Polsce, czyli Mennicy Polskiej, która znana jest ze swojej dokładności. Jest to marka rozpoznawalna na całym świecie, która bije monety dla Gruzji, Tajlandii, Gwatemali, Boliwii, Paragwaju, Albanii, Indonezji czy Dominikany.
Siła pras menniczych jest w stanie wybić wizerunek o reliefie wysokim nawet na 4 mm, jak ma to miejsce w przypadku Wiedźmina.
Tutaj każdy krążek ustawiony jest ręcznie. Wszystko odbywa się w sterylnych warunkach i koniecznie w rękawiczkach, by w jak najmniejszym stopniu krążek miał styczność z otaczającym go środowiskiem." Paweł Pietras (specjalista plastyk, medalier)
Przed włożeniem nowego krążka do prasy, każdorazowo matryca czyszczona jest sprężonym powietrzem, by omyłkowo nie dostało się pod prasę zanieczyszczenie, które może być przeniesione na monetę. 

Moneta z Wiedźminem

 

6. Wykończenie monet – rodzaj stempla 

Monety wybite z czystego kruszcu charakteryzują się wyjątkowo mocnym połyskiem, tzw. stemplem lustrzanym. Jest on pożądany w przypadku monet bulionowych. Niestety, przez znaczne odbicie światła nie są widoczne szczegóły rewersu, dlatego monety kolekcjonerskie najczęściej poddaje się oksydowaniu.
Jest to proces pokrywania powierzchni metali cienką warstwą ich tlenków, co zabezpiecza je przed korozją, a także nadaje im ciekawego efektu; w nomenklaturze numizmatycznej nazywanego „antycznym wykończeniem”.
Monety z Wiedźminem zostały poddane ręcznemu oksydowaniu; każdy egzemplarz trafił do rąk pracowników Mennicy Polskiej, którzy doskonale spełnili swoje zadanie - z uwagą i dokładnością pracowali tak, aby każda moneta wyglądała niemalże identycznie. 

Moneta z Wiedźminem

 

7. Dodatki 

Jednym z ciekawszych elementów, mających miejsce już na etapie wymyślania pomysłu na monetę, są dodatki. Monety kolekcjonerskie charakteryzują się różnorodnością – ich elementy mogą być platerowane złotem lub miedzią, zawierać kamienie szlachetne, czy meteoryty, szkło, drewno itp. Fantazja pomysłodawców czasami jest nieograniczona, jednak w finalnym efekcie ogranicza ją technologia.
Wiedźmin jest fenomenem i niezwykłym zjawiskiem popkulturowym, zasługiwał więc na różne zjawiskowe dodatki. Moneta 2 uncjowa "Ostatnie Życzenie" posiada dwa dodatki. Pierwszym z nich jest pozłacany miecz Białego Wilka. Kolekcjonerzy cenią sobie złoto właśnie w postaci dodatków. Ponieważ Wiedźmin współcześnie ponownie zyskał na sławie, kolejnym dodatkiem musiało być coś nowoczesnego. Innowacją w świecie numizmatycznym są wstawki wydrukowane na drukarkach 3D. Taką wstawkę w postaci kuli otrzymała Yennefer walcząca z Dżinem. Wydruk każdej wstawki jest niezwykle pracochłonny, z uwagi na bardzo małe rozmiary. W przypadku monety 1 kilogramowej "Ostatnie Życzenie" chcieliśmy podkreślić jej elegancki charakter. Właśnie dlatego dodatkiem do monety jest kamień -agat-, który imituje okno zamku w Cintrze. W przypadku 2 uncjowej monety "Miecz Przeznaczenia" zdecydowaliśmy się wyróżnić ważny dla sagi kielich z Wodą Brokilonu. Został on ręcznie wykonany z wielowarstwowego szkła, a dodatkowo zatopiono w nim płatki złota. Złoto również pokrywa miecz wiedźmina, co jest charakterystycznym dodatkiem dla wszystkich dwuuncjowych monet z tej serii. "Miecz Przeznaczenia" w wersji 1 kg nawiązuje natomiast dodatkiem do "Ostatniego Życzenia". Tutaj również użyliśmy agatu, który tym razem imituje Słońce.

 

8. Finalny efekt 

Po wielu miesiącach wytężonych prac gotowy jest finalny efekt monety. To niezliczone godziny pracy projektantów, technologów, mincerzy i wielu innych osób zaangażowanych w nadzór i kontrolę nad zapewnieniem najwyższej jakości.
Dzięki ich pracy możliwe jest m.in. wkomponowanie tylu elementów w tak mały krążek, jak moneta z Wiedźminem. Nasz Wiedźmin umieszczony został w drewnianym pudełku, stworzonym specjalnie dla tej monety. Dodatkowo, stworzyliśmy również projekt wilka, wygrawerowany na wieku. Całość ozdabia dedykowana obwoluta oraz certyfikat autentyczności. Każdy element musi ze sobą współgrać; pasować do siebie stylem, kolorem, dodatkami. Tutaj nie ma przypadków. 

 

8. Filmy z produkcji monet 

Zapraszamy do obejrzenia filmów z produkcji monet 2 oz "Ostatnie Życzenie" oraz "Miecz Przeznaczenia". Możecie zobaczyć, jak w praktyce wygląda tworzenie monet, jakie narzędzie się wykorzystuje i w jaki sposób tworzy się numerację każdej monety. 

 

9. Twórcy monet 

Pomysłodawcą całej serii monet jest Łukasz Rosanowski, właściciel Mennicy Gdańskiej. Jednak sam pomysł to nie wszystko - moneta musi zostać odpowiednio zaprojektowana, a następnie przeniesiona na model 3D. W tym procesie bierze udział kilka osób.

 

 Beata Kulesza-Damaziak - z wykształcenia plastyk i historyk sztuki ze specjalnością ikonografia średniowieczna. Studiowała malarstwo na Wybrzeżu Kości Słoniowej. Jej profesorami byli absolwenci paryskiej ASP. Autorka rzeźby św. Józefa Cieśli nauczającego małego Jezusa w Bazylice Notre-Dame-de-la-Paix w Jamusukro (Wybrzeże Kości Słoniowej). Prowadzi studio graficzne projektujące okładki i książki dla branży wydawniczej. Ilustratorka. Perfekcjonistka i szczególara w pracy. Monety projektuje od 2013 roku. Zaprojektowany przez nią „Ares – Bóg Wojny” zapoczątkował na międzynarodowym rynku numizmatycznym modę na monety o komiksowym sznycie i o dużej dynamice kompozycji. Niejedna narysowana przez nią autorska kompozycja skrywa myczki ikonograficzne. Na monecie „Posejdon”, grecki bóg sunie po fali w pozycji surfera ciągnąc za sobą hipokampy, podczas gdy to one powinny ciągnąć jego rydwan. Spod jej „piórka”* powstały takie monety, jak „Koń Trojański”, „Nizaryci. Asasyni” czy „Haka”.

Autorka serii dwuuncjowych monet z Wiedźminem (Ostatnie Życzenie, Miecz Przeznaczenia). By każda z nich pełniej streszczała poszczególne tomy słynnej sagi Andrzeja Sapkowskiego, zaproponowała kompozycje składające się ze scen symultanicznych. I tak moneta „Ostatnie Życzenie” przedstawia jednocześnie dwie sceny, które według książki działy się w zupełnie innym czasie: na pierwszym planie Wiedźmin ratuje Jaskra przed dżinem, a na drugim – Yennefer mierzy się z tym samym dżinem używając swojej czarodziejskiej kuli.

* Kompozycje na monetach są rysowane piórkiem na tablecie.

 

Krzysztof Kris Różański – Studiował Grafikę na Wydziale Malarstwa i Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Członek Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Współzałożyciel Studia Komiks Polski i redaktor graficzny Magazynu Komiksowego AWANTURA. Grafik, scenograf, projektant postaci i dekoracji, autor komiksów, scenarzysta komiksowy i filmowy. Współpraca ze studiami filmowymi: GS Animation, Metro Films, Banana Split, TV Studio Filmów Animowanych w Poznaniu, Animapol i Esy-Floresy.

Przez dziewięć lat projektant graficzny w Agencji Reklamowej Domino Siły Kreatywne (Strategia 360º). Twórca dekoracji do animacji, nagradzanych na wielu międzynarodowych festiwalach, m.in. Złoty Yach w Gdańsku za teledysk O HELA i Złoty Medal w Nowym Jorku na The New York Festivals za film LODOWA GÓRA z serii BAŚNIE I BAJKI POLSKIE. Współscenarzysta filmu „HERN”, nominowanego do czternastu festiwali filmowych na całym świecie, m.in. FPFF Gdynia. Jego komiksy i ilustracje publikowały m. in.: AWANTURA, AWANTURA 2.0, AQQ, QRIOZUM, KOMIKS-FORUM, PARADOX, CZAS KOMIKSU, BICEPS, FENIX, ŚWIAT GIER KOMPUTEROWYCH, KOMUNALNY ZWIĄZEK GMIN DOLINA REDY I CHYLONKI, URZĄD MIASTA RUMII.

Autor serii kilogramowych monet z Wiedźminem (Ostatnie Życzenie, Miecz Przeznaczenia). 

 

Paweł Pietras - Projektant biżuterii z wykształcenia. Specjalista plastyk z zawodu. Absolwent Łódzkiej ASP. Od lat zawodowo związany z Mennicą Polską, jak również innymi międzynarodowymi firmami. Projektowanie to jego pasja, niezależnie czy są to witraże, biżuteria autorska czy monety. W pracy zawodowej zdobywał doświadczenie na stanowiskach grawera oraz specjalisty plastyka, dzięki czemu żaden z etapów produkcji monet (od projektowania, przez wykonanie modeli 3D, składanie modeli przestrzennych, wykonanie i wykończenie elektrod-stempli, po finalne wykończenie monety) nie jest mu obcy.

Dzięki swojemu doświadczeniu może przełożyć zdobytą wiedzę we wspaniałe rzeźby ukazane w monetach. Modele które tworzy na bazie projektu przeważnie są wykonywane w wysokim reliefie 2,7mm, nie mniej jednak równie dobrze czuje się w niższych reliefach oraz bardziej skomplikowanych monetach, takich jak Seven New Wonders of the World lub  Dzwon Carski Kołokoł z moskiewskiego Kremla. Mimo już kilkunastoletniego doświadczenia można powiedzieć że cały czas się rozwija, zdobywając nowe doświadczenia w dziedzinie medalierstwa. Za wielkie osiągnięcie można uznać zaproszenie go do wąskiego grona projektantów współpracujących z Narodowym Bankiem Polskim.

Twórca modeli 3D serii dwuuncjowych monet z Wiedźminem (Ostatnie Życzenie, Miecz Przeznaczenia). 

 

 

 

Autor: Izabela Lemańczyk